Kahve Böbrek Taşı Yapar mı?
Kahve böbrek taşı yapar mı? Böbrek taşı hastaları kahve içebilir mi?
Hastalarımdan gelen sorular üzerine dünya literatüründe yayınlanmış en güncel makaleleri tarayarak bu özet makaleyi yazdım. İstifadelerinize sunulur:
Dünya üzerinde en çok tüketilen biyoaktif madde kafein, kahve, çay, çikolata, enerji içecekleri ve alkolsüz içeceklerde bulunur. Sinir sistemini, kalp damar sistemini, böbrekleri ve kas iskelet sistemini etkiler. Alzheimer, Parkinson ve şeker hastalığı riskini azalttığı gösterilmiştir. Yine böbrekte idrar söktürücü-diüretik etkisi vardır.
Taş hastalığı tekrarlayıcı olduğundan önleyici tedbirler alınması gereklidir. Bu yüzden sıvı alımının artırılması ve ek diyet tedbirleri önem arz eder. Kafein içeren içecekler idrar kalsiyum atılımını artırır. 3 çalışmada da kafein tüketiminin taş oluşumunu azalttığı gösterilmiştir.
Amerikan toplumunun (19 yaş üstü) %89’u kafein tüketmektedir. Kafein tüketiminde kaynak %64 kahve, %18 alkolsüz içecekler, %16 çay ve %1’den az da enerji içecekleridir. Amerika’da kişi başı ortalama kafein tüketimi 186 mgr’dır. Avusturya ve Hollanda’da yapılan araştırmalarda da farklı miktarlarda kafein tüketildiği ortaya konmuştur.
Kafein en çok kahve, çikolata, çay ve alkolsüz içecekler ile tüketilir. Alındıktan sonra mide-ince bağırsaklardan emilir ve tüketildikten yaklaşık 15-20 dk sonra kan akımına karışır. Yarılanma ömrü 5 saattir ve karaciğerde paraksantin, teobromid ve teofiline parçalanır. Metilksantin ailesi (kafein ve ürünleri) böbreklerde kan akımını artırıp, böbrekten suyun geri emilimi azaltarak idrar üretimini artırır. İdrar atılımı yanında kalsiyum, sodyum, klorür ve magnezyum idrar atılımı da artar.
Sıvı tüketimi ile taş hastalığı sıklığı arasında sıkı bir ilişki olduğu için alınan sıvı miktarı ve içeriği ile ilgili araştırmalar yapılmıştır. 1996 yılında 45.298 erkek üzerinde yapılan araştırmada kahve ve çay tüketiminin taş hastalığı riskini %10 azalttığı gösterilmiştir. 1998’de 81.083 kadın üzerinde yapılan başka bir araştırmada da kafeinli (%10) ve kafeinsiz (%9) kahve ve çay tüketiminin taş hastalığı riskini azalttığı gösterilmiştir.
Öte yandan kahve ve çayın diyetle alınan okzalat kaynağı oldukları için kalsiyum okzalat taşı olan hastalarda kısıtlanması tavsiye edilmektedir. Yine bazı çalışmalarda kafeinin idrar kalsiyumunu artırdığı için taş oluşumuna sebep olduğu savunulmuştur. 2004 yılında yapılan araştırmada 39 böbrek taşı hastasına 14 saat açlık sonrası kafein yüklenmiş ve idrarlarında kalsiyum, magnezyum, sodyum ve sitrat düzeylerinde hafif bir yükselme saptanmıştır. Çalışmada beklenenin aksine bu kişilerin idrarında okzalat seviyesi yüksek bulunmamıştır. Taş oluşumunu önleyen sitrat seviyesindeki yükselme, kalsiyum yükselmesi nedeniyle artmış taş riskini düşürmektedir.
2013 yılında 194.094 kişi üzerinde yapılan başka bir araştırmada kafeinli kahve (%26), kafeinsiz kahve (%16) ve çay (%11) tüketiminin taş riskini azalttığı gösterildi. Kafeinsiz kahvelerde bulunan trigonellin kafein kadar olmasa da taş oluşumu için koruyucudur. Ayrıca kafeinsiz denilen kahvelerde de kafein olduğu saptanmıştır (0-13.9mg /473ml). Kafein içeren alkolsüz içecekler taş riskini %8 azaltırken, kafeinsiz tatlandırılmış içeceklerin taş riskini %17 artırdığı gösterilmiştir.
2014 yılında 200.000 üzerine insan üzerinde yapılan araştırmada kahve tüketim düzeyi arttıkça taş riskinin azaldığı gösterilmiştir. Kafeinin idrarda kalsiyum ve okzalat atılımını artırıp taş oluşumunu artırıcı etkisine karşılık idrar çıkışının artması ve güçlü bir taş önleyici olan sitrat atılımının artması sonuçta net olarak taş oluşum riskini azaltmaktadır.
2016 yılında yapılan deneysel bir çalışmada kafeinin, böbrek tübüler hücre yüzeyine kalsiyum okzalat kristallerinin yapışmasını önlediği gösterilmiştir. Bu araştırma hücresel düzeyde kafeinin böbrek taşı oluşumunu önlediğini gösteren direkt kanıttır.
Sonuç olarak kafeinin taş oluşumu açısından olumsuz etkileri idrarla kalsiyum ve okzalat atılımıdır.
Öte yandan taş oluşumunu önleyici etkileri de (idrar söktürücü özelliği ve sitrat atılımının artması) vardır. Bu taşı önleyici etkileri diğer olumsuz etkilerine üstün gelip sonuçta taş oluşumunu önleyici etkisi bilimsel araştırmalarda kanıtlanmıştır.
Referanslar:
- Peerapen P, Thongboonkerd V.Adv Nutr. Caffeine in KidneyStone Disease: Risk or Benefit? 2018 Jul 1;9(4):419-424. doi: 10.1093/advances/nmy016.
- Barghouthy Y, Corrales M, Doizi S, Somani BK, Traxer O. Tea and coffee consumption and pathophysiology related to kidney stone formation: a systematic review. World J Urol. 2020 Oct 14. doi: 10.1007/s00345-020-03466-8
- Xu C, Zhang C, Wang XL, Liu TZ, Zeng XT, Li S, Duan XW. Self-Fluid Management in Prevention of Kidney Stones: A PRISMA-Compliant Systematic Review and Dose-Response Meta-Analysis of Observational Studies. Medicine (Baltimore). 2015 Jul;94(27):e1042. doi: 10.1097/MD.000000000000104
Ürolife